جنگ جلولا یکی از رشته جنگ‌های صدر اسلام که بین ایران و اعراب در سال شانزدهم هجری قمری مطابق با سال ۶۳۷ میلادی به وقوع پیوسته است. جنگ جلولا چون در محلی موسوم به جلولا اتفاق افتاده، به همین اسم معروف است.
پس از جنگ تیسفون و سقوط پایتخت ساسانیان ، یزدگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی تیسفون را ترک گفته رهسپار حلوان که شهر کوچکی در نزدیک خانقین کنونی بود، شد تا مقدمات اعزام نیرویی را فراهم آورد.
بعد از چندی به سعد بن ابی وقاص خبر رسید که یزدگرد سوم در حلوان قشونی جمع کرده، در صدد جنگ است.
بعد از چندی به سعد بن ابی وقاص خبر رسید که یزدگرد سوم در حلوان قشونی جمع کرده، در صدد جنگ است.
 |
| جنگ جلولا |
عمر در پاسخ دستور داد خود سعد در مدائن بماند ولی برادرزادهٔ هاشم ابن عتیبه با دوازده هزار نفر تن از سپاهیان را بدانجا بفرستد.
فرخزاد که در این زمان سپهسالار ایران بود چون از تیسفون بیرون آمد به جلولا که رسید به صواب دید بعضی از سرداران دیگر در صدد برآمد پیش از آنکه لشکرش پراکنده شوند و هر یک بجایی بروند، یکبار دیگر پیش هجوم اعراب درایستد و در دفع بلای آنها جهدی بکار برد.
در زمانی که یزدگرد در حلوان بود فرخزاد نامه ای به او نوشت و از او مال و لشکر مدد خواست.
یزدگرد مال و سپاه جهت وی فرستاد و حتی از اصفهان نیز لشکر به یاری وی فراز آمد.
بموجب یک روایت دیگر مهران رازی بود که در این واقعه فرماندهی داشت. ایرانیان در جلولا خندق کندند و آمادهٔ جنگ شدند. سعد نیز به دستور خلیفه عمر با سپاهش عازم حلوان بود که در سر راه خود در جلولا با نیروهای ایران روبرو شدند.
 |
| جنگ جلولا |
در جنگ جلولا گروه بسیاری از ایرانیان و از جمله مهران رازی کشته شدند و گروهی نیز روی به هزیمت نهادند.
هزیمتیان را اعراب تا حلوان و قصر شیرین دنبال کردند.
پس از جنگ اعراب وارد حلوان شده دست به یغما گشودند و اموال و نفایس هنگفتی را به غارت بردند.
بموجب نوشتهٔ مورخان سهم هر یک از سپاهیان از غنائم بدست آمده، هزار درهم بود.
کثرت اسیران، خاصه زنان و دختران چندان بود که گویند وجود اسیران جلولا برای عمر مایهٔ نگرانی گشت و مکرر می‌گفت «از فرزندان این زنان که در جلولا اسیر شده اند به خدا پناه می برم.»
بعد از این فتح سعد بن ابی وقاص می‌خواست یزدگرد را تعقیب کند ولیکن عمر به او نوشت که «میانرودان برای اعراب کافی است و کاش مابین میانرودان و ممالک آنطرف کوه ها (مقصود کوه های زاگرس است.) سدی بود که نه ایرانی‌ها می‌توانستند از آن بگذرند و نه اعراب.»
بنابراین در سال ۱۶ هجری یا ۶۳۷ میلادی، سعد به تسخیر شهرهای دیگر میانرودان پرداخت و کاملاً موفق شد.
صفحه فیس بوک وبلاگ نقد قرآن
- نقد زندگی تاریخی حضرت محمد
- جن در قرآن و اسلام
- تناقضات قران
- آیا حضرت محمد معصوم بوده؟
- قران و زنان حضرت محمد
- غدیرخم
شهر و مركز ناحیه اداری ( جلولا ). این ناحیه در قضای (شهرستان) خانقین در لِوای (استان) دیاله قرار دارد. از شمال و مغرب به قضای كركوك، از شمال‌شرقی به ناحیه اداری خانقین، و از جنوب به ناحیه اداری سعدیه محدود است. اراضی آن را رودِ دیاله آبیاری می‌كند این ناحیه، به سبب موقع جغرافیایی مناسب و فراوانی آب، دارای محصولات كشاورزی گوناگون و نیز اهمیت اقتصادی در منطقه است . در 1337ش/ 1958 ناحیه اداری جلولاء( جلولا ) در قضای خانقین تشكیل شد (همان، ص9).شهر جلولاء ( جلولا )در حدود 35 كیلومتری جنوب غربی شهر خانِقین (نزدیك مرز ایران) و در حدود 120 كیلومتری شمالِ شرقی شهر بَعْقوبِه / بَعْقوبا، مركزِ لوای دیاله، قرار دارد. شهر قِزِل رُباط/ سَعْدیه در حدود چهارده كیلومتری جنوب‌غربی ( جلولا ) واقع است. رود جلولاء ( جلولا )، از ریزابه‌های دیاله با جهت شمالی جنوبی، در آن جریان دارد. جلولاء ( جلولا ) با راههای اصلی به شهر سلیمانیه (مركز استانی به همین نام) در شمال‌شرقی و با شهر كركوك (مركز استان تَأمیم) در شمال‌غربی و از طریق شهر بعقوبه به بغداد (به فاصله‌ای در حدود 170 كیلومتر) در جنوب‌غربی مرتبط می‌شود. همچنین با راه اصلی به طول حدود 65 كیلومتر، از طریق خانقین در شمال‌شرقی به شهر قصر شیرین ایران راه دارد. جلولاء ( جلولا ) در مسیر راه‌آهن شهرهای اِربیل ـ كركوك و خانقین به بعقوبه ـ بغداد قراردارد. اهالی آن عمدتاً اهل سنّت‌اند و بیشتر آنان به كردی و عربی سخن می‌گویند.
پاسخحذفپیشینه. جلولاء ( جلولا ) به معنای «پوشیده شدن» است. پس از نبرد جلولاء ( جلولا )، چون اجساد كشته شدگان زمین را پوشانده بود، مسلمانان آنجا را به این نام خواندند ( یعقوبی، البلدان ، ص270؛ یاقوت حموی، ذیل مادّه). گلستانه (ص274) معنای آن را «خون جلا داده شده» ذكر كرده است. همچنین نام جلولاء ( جلولا )در منابع با ضبطهای دیگری نیز آمده كه از آن جمله است: قراخان، قره‌غان، جلوالا، حلولا، و جلوله (ابن‌حوقل، ص245، پانویس؛قدامة‌بن‌جعفر، ص235، پانویس؛ مطهربن‌طاهر مقدسی، ج5، ص178، پانویس؛ جمال بابان، ج1، ص93ـ 94).از پیشینه قبل‌از اسلام جلولاء( جلولا ) اطلاع چندانی در دست نیست. «موضع جلولا» را «كرخ جدان» آورده است، كه شاید نام دوره ساسانی آن باشد. در دوره ساسانی (ح226 ـ ح 652 میلادی) جلولا و جللتا، با پنج رستاق، از طسوجهای خوره شاذقباد بودند ( ابن‌خرداذبه، ص6، 13).
در دوره اسلامی، پس از گشوده شدن ( جلولا ) به دست مسلمانان، تا سال 200 گزارش ویژه‌ای در باره ( جلولا ) ثبت نشده است؛ جز آنكه در این سال، ابوالسرایا پس از قیام برضد عباسیان در ( جلولا ) دستگیرشد ( ابن‌اثیر،ج6،ص309).
معتصم عباسی (حك: 218ـ227)، زُطّها را ــكه به سبب قحطی، از هندوستان به نواحی بصره و واسط آمده و موجب بروز اغتشاشاتی در این مناطق شده بودندــ به جلولاء ( جلولا )و خانقین منتقل كرد (مسعودی، ص355).
ابن‌اثیر در ذكر وقایع سال 253 (ج7، ص184)، از «ناحیه جلولا» یاد كرده است. جغرافی‌نویسان سده سوم جلولاء ( جلولا ) را طسوجی از كوره عراق، ابتدای بلاد جبل، در هفت فرسخی از دَسْكَرِه/ دسكره‌المَلِك و خانقین معرفی كرده و درآمد آنجا از گندم و جو را هزار كُر (واحد وزن معادل 1200 رطل عراقی برابر 000 ، 156 درهم، حدود 30 من) و صدهزار درهم ضبط كرده‌اند (ابن‌رسته، ص164؛ ابن‌خرداذبه، ص13؛ یعقوبی، تاریخ، ج1، ص176؛ همو، البلدان ، همانجا؛ قدامه‌بن جعفر، ص198). در سده چهارم، از جلولاء ( جلولا ) و خانقین، به عنوان دو شهرك از ناحیه عراق یاد شده است. رود تامِّرا، ریزابه دجله، در مجاورت جلولاء ( جلولا ) جریان داشت و در دو فرسخی دسكره‌الملك در باجَسْرا، نهروان نام می‌گرفت ( حدودالعالم ، ص153؛ مسعودی، ص53). به نوشته محمدبن احمد مقدسی در اواخر سده چهارم، جلولاء ( جلولا ) شهری در كوره بغداد و بدون دیوار بود و پیرامونش درختان بسیار داشت و در یك مرحله‌ای خانقین و دسكره واقع بود (ص114ـ115، 121ـ135). در قرن پنجم، ملك شاه سلجوقی (حك: 465ـ485) رباطی در آن ساخت كه به رباط جلولاء ( جلولا ) یا حلینه ـ رباط معروف شد (حمداللّه مستوفی، ص165) و به گفته برخی محققان، با شهر قِزِل رباط كنونی مطابقت دارد ( لسترنج ، ص62؛ كرمانشاهان باستان ، ص113؛ د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل "Diyala").
در قرن ششم، جلولاء ( جلولا ) شهری كوچك در یازده میلی دسكره و هفده میلی خانقین بود (ادریسی، ج2، ص669). در قرن هفتم، شهرهای این منطقه را لشكریان مغول ویران كردند. آنان برای خراب كردن شهرها در 656، از منجنیق استفاده می‌كردند كه سنگهای آن از جلولاء ( جلولا ) و جبل حَمرین تأمین می‌شد (عَزّاوی، ج1، ص174). در همین سده، یاقوت حموی (همانجا) آن را طسوجی از كوره سواد (عراق)، در راه خراسان آورده و به نهر بزرگ میان آن و خانقین، كه به سوی بعقوبه جریان داشته، اشاره كرده است. در سده هشتم، حمداللّه مستوفی نام «رباط جلولا» را آورده كه در پنج فرسخی خانقین قرار داشته است. به نوشته ابن‌خلدون ، جلولاء ( جلولا )در اقلیم چهارم بوده و شهرهای مهم حُلوان و سِیمَرِه در مشرق آن، نزدیك كوه قرار داشته است. حافظ‌ابرو در سده نهم (ج2، ص79) آن را طسوجی از سواد عراق آورده است. در همین قرن جلولاء ( جلولا ) شهر كوچكی دارای نخلستان بود و در هفده میلی خانقین قرار داشت (حمیری، ص167).تا سده چهاردهم، كمتر از آبادی، شهر یا ناحیه جلولاء ( جلولا ) یاد شده است؛ برای مثال، نیدرمایر ، كه در جنگ جهانی اول (1914ـ1918) برای مأموریت به آن منطقه رفته بود، در مسیر شهربان ـ قِزِل رباط ـ خانقین، از شهر یا آبادی جلولاء ( جلولا ) نام نبرده است. در نیمه دوم سده چهاردهم، باستانی پاریزی (ص582) در مسیر قصر شیرین‌ـ بغداد، به ناحیه جلولاء ( جلولا ) اشاره كرده و گفته كه پس از آن آبادی قِزِل رباط است.
پاسخحذفدر اواسط سده چهاردهم/ بیستم، محله‌های تاجران متعددی در آن احداث شد كه بیشتر آن در دست تجار شهر سعدیه بود (خلیل اسماعیل محمد، ص186). در این دوره جمعیت آن به‌سرعت افزایش یافت، به طوری كه از 000 ، 84 تن در 1326ـ1336ش/ 1947ـ1957، به 000 ، 115 تن در 1336ـ 1344ش/ 1957ـ1965 رسید. همچنین از 1344 تا 1348ش/ 1965ـ1970، 50% جمعیت ناحیه در شهر جلولاء به سر می‌بردند (همان، ص187).
امروزه شهر جلولاء ( جلولا )از نظر اداری و نظامی از مراكز مهم دولتی و به‌سبب عبور راههای مهم مواصلاتی از اهمیت تجاری برخوردار است و پادگان و تأسیسات نظامی در ( جلولا ) مستقر است (جمال بابان، ص93؛ خلیل اسماعیل محمد، ص98ـ99). در آمار 1383ش/ 2004، جمعیت آن 000 ، 36 تن ضبط شده است.
جلولاء ( جلولا ) در 11 فروردین 1382، در جریان حمله نیروهای امریكا و انگلیس به عراق، به شدت ویران شد.
عالی بود ممنون
پاسخحذف